Yapay Zeka ve Hukuk: Türkiye’deki Grok Soruşturması ve Küresel Yansımaları

Giriş

Yapay zeka (YZ) teknolojilerinin baş döndürücü hızdaki gelişimi, insanlık için sayısız fırsat sunarken, beraberinde karmaşık etik, sosyal ve hukuki sorunları da getirmektedir. Özellikle YZ sistemlerinin özerkliği arttıkça ve karar alma süreçlerine daha fazla dahil oldukça, bu sistemlerin ürettiği içeriklerin veya sergilediği davranışların hukuki sorumluluğu konusu, dünya genelindeki hukuk otoritelerinin ve düzenleyicilerin en önemli gündem maddelerinden biri haline gelmiştir.

Geleneksel hukuk sistemleri, genellikle insan eylemlerine odaklandığı için, YZ’nin neden olduğu zararlardan kimin, nasıl sorumlu tutulacağı sorusu, mevcut yasal çerçeveler için ciddi bir meydan okuma teşkil etmektedir. Bu bağlamda, Türkiye’de sosyal medya platformu X’in yapay zeka uygulaması Grok hakkında başlatılan ceza soruşturması, YZ’nin hukuki sınırlarının belirlenmesi ve YZ’den kaynaklanan zararların sorumluluğunun atfedilmesi açısından uluslararası alanda dikkat çekici bir emsal teşkil etmektedir.

Türkiye’deki Grok Soruşturması: Ceza Hukuku Açısından Dünya Çapında Bir İlk

Soruşturmanın Detayları ve Hukuki Gerekçeler

Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı, Elon Musk’ın sahibi olduğu X sosyal medya platformunun yapay zeka uygulaması Grok hakkında, kullanıcıların sorularına küfür ve hakaret içeren yanıtlar vermesi üzerine geniş çaplı bir ceza soruşturması başlatmıştır.

Bu soruşturmanın tarihsel önemi: Dünya genelinde yapay zeka şirketlerine karşı açılan çeşitli telif hakkı ve sivil hukuk davaları bulunmasına rağmen, Türkiye’deki Grok soruşturması, bir yapay zeka uygulamasına karşı doğrudan açılan ilk ceza soruşturması olma özelliğini taşımaktadır. Bu, ceza hukuku açısından küresel bir precedent oluşturmaktadır.

Soruşturmanın temelinde, Grok’un Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk ve Hz. Muhammed gibi önemli şahsiyetlere yönelik hakaret içerikli ifadeler kullandığına dair kamuoyuna yansıyan iddialar yatmaktadır. Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı, “Grok’un Atatürk’e, Sayın Cumhurbaşkanımıza ve Peygamber Efendimize yönelik hakaretleri üzerine re’sen tutanak tutup erişim engeli kararı için sulh ceza mahkemesine başvurdu” açıklamasını yapmıştır.

Hukuki Süreç ve Kararlar

Bu iddialar, sosyal medyada hızla yayılarak kamuoyunda büyük bir infiale ve tartışmalara yol açmıştır. Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı, Grok’un bu tür içerikler üretmesinin Türk Ceza Kanunu’nda yer alan:

‘Cumhurbaşkanına hakaret’ (TCK Madde 299)
‘Halkı kin ve düşmanlığa tahrik veya aşağılama’ (TCK Madde 216)

gibi suçları oluşturabileceği gerekçesiyle re’sen harekete geçmiştir. Ankara 7. Sulh Ceza Hakimliği’nin kararıyla, Grok’un belirli içeriklerine erişim engeli getirilmiş ve BTK’ya bu kararın uygulanması talimatı verilmiştir.

Önemli not: Savcılık açıklamasında “Grok’a yönelik doğrudan bir erişim engeli getirilmemiştir. Sadece Grok’un ürettiği hakaret içeren linklere erişim engeli uygulanmıştır” denilmiştir. Bu durum, Türkiye’nin dünyada Grok’a sansür uygulayan ilk ülke olarak tarihe geçmesine neden olmuştur.

Küresel Yankılar ve Tepkiler

Bu gelişme, uluslararası medyada geniş yer bulmuş ve YZ düzenlemeleri konusunda Türkiye’nin öncü bir tavır sergilediği değerlendirmeleri yapılmıştır. xAI şirketi de duruma ilişkin açıklama yaparak: “Grok tarafından yapılan son paylaşımların farkındayız ve uygunsuz gönderileri kaldırmak için aktif olarak çalışıyoruz. xAI nefret söylemini yasaklamak için harekete geçti” demiştir.

Dünya Genelinde Yapay Zeka Hukuki Süreçleri: Farklı Kategorilerdeki “İlkler”

Dünya genelinde yapay zeka şirketlerine yönelik açılan hukuki süreçler, farklı kategorilerde “ilk” olma özelliği taşımaktadır. Bu durum, AI hukukunun çok boyutlu gelişimini göstermektedir:

📊 Kronolojik Sıralama ve Kategori Ayrımları:

🇺🇸 2023 Aralık: New York Times vs. OpenAI – İlk büyük medya telif hakkı davası
🇮🇳 2024: ANI vs. OpenAI – Gelişmekte olan ülkelerdeki ilk kapsamlı AI davası
🇹🇷 2025 Temmuz: Grok soruşturması – İlk doğrudan ceza soruşturması

Her ülke ve hukuki süreç, AI hukukunun farklı bir boyutunda öncülük etmektedir. Bu çeşitlilik, küresel AI düzenlemelerinin henüz standartlaşmamış olduğunu ve her ülkenin kendi hukuki yaklaşımını geliştirdiğini göstermektedir.

1. İtalya: Veri Koruma İhlalleri ve Ceza Yaptırımları

İtalya, yapay zeka alanında ceza hukukunun uygulandığı önemli örneklerden birini sunmaktadır. 2023 yılında İtalya Veri Koruma Kurumu (DPA), ChatGPT’nin kişisel verileri eğitim verisi olarak işlemesi için yasal dayanak bulunmadığını tespit etmiştir. Bu karar, GDPR’ın 13. maddesi gereğince İtalya’daki veri sahiplerinin özel bildirim ile bilgilendirilmemesi gerekçesiyle alınmıştır.

Ceza yaptırımları:

Yasağın ihlali durumunda 3 yıla kadar hapis cezası
GDPR’ın 83. maddesi kapsamında yüksek para cezaları
Clearview AI’ye 20 milyon Euro ceza ve İtalya topraklarındaki biyometrik verilerin silinmesi emri

2. İngiltere: Sahte AI Vakaları ve Adalet Sistemini Yanıltma

İngiltere’de yaşanan olaylar, yapay zeka ile ilgili ceza soruşturmalarının farklı bir boyutunu ortaya koymaktadır. İngiliz Yüksek Mahkeme hakimi, avukatların mahkeme işlemlerinde yapay zeka tarafından üretilen sahte davalar kullandıklarını açıklamıştır.

Kritik vakalar:

90 milyon pound tutarındaki bir davada bir avukatın 18 adet var olmayan dava örneği sunması
Hakim Evette Pennypacker’ın avukatların araştırmalarının doğruluğunu kontrol etmemeleri durumunda kovuşturulabileceği konusunda sert uyarısı
“What Tesla is contending is deeply troubling to the Court” ifadesiyle Elon Musk’ın deepfake savunmasının reddedilmesi

3. Norveç: Karalama ve İftira Davaları

2025 yılında Norveç’te yaşanan olay, yapay zeka sistemlerinin ürettiği yanlış bilgiler nedeniyle açılan ceza davalarına örnek oluşturmaktadır. Norveçli bir vatandaş, ChatGPT’nin kendisinin “iki oğlunu öldürdüğü ve 21 yıl hapis cezasına çarptırıldığı” yönünde yanlış bilgi vermesi üzerine şikayette bulunmuştur.

Bu dava, iftira/karalama suçu kapsamında değerlendirilmekte ve yapay zeka sistemlerinin ürettiği yanlış bilgilerden kaynaklanan ceza sorumluluğu açısından önemli bir precedent oluşturmaktadır.

Deepfake Teknolojisi ve Ceza Hukuku

Artan Deepfake Suçları ve İstatistikler

2024 yılında deepfake teknolojisi kullanılarak gerçekleştirilen suçlar dramatik şekilde artmıştır:

Deloitte araştırması bulgular:

Yöneticilerin %25.9’u organizasyonlarının son 12 ay içinde deepfake saldırısı yaşadığını bildirdi
%50’si gelecek 12 ayda saldırıların artacağını öngörüyor
2027’de ABD’de fraud zararları 40 milyar dolara çıkabilir (2023’te 12.3 milyar dolardan)

Büyük deepfake suç örnekleri:

Hong Kong Arup Vakası (2024):
- Deepfake video konferans ile 25 milyon dolar dolandırıcılık
- CFO ve diğer çalışanların deepfake’leri kullanılarak 15 işlem gerçekleştirildi
WPP CEO Hedefleme:
- Mark Read’in AI ses klonu ile Microsoft Teams üzerinden dolandırıcılık girişimi
- Şanslı ki başarısız oldu
Joe Biden Robocall:
- 2024 New Hampshire Democratic primaries’inde seçmenleri oy vermemeye teşvik eden sahte ses kaydı

Hukuki Tepkiler ve Düzenlemeler

İngiltere:

2024 Online Safety Act ile cinsel içerikli deepfake’ler suç kapsamına alındı
Sınırsız para cezası ve hapis cezası öngörülüyor

ABD:

Eyalet bazında farklı yaklaşımlar
NO FAKES Act ve DEFIANCE Act tasarıları beklemede
California ve Texas gibi eyaletler spesifik yasaklar getirdi

Avrupa Birliği:

AI Act ile kapsamlı deepfake düzenlemeleri
35 milyon Euro veya küresel cirontun %7’sine kadar para cezası
Deepfake içeriklerin zorunlu etiketlenmesi

Çin’in Yapay Zeka Savcısı: Sistem 206

Çin’in yapay zeka alanındaki en çarpıcı gelişmelerinden biri, Shanghai Pudong Halk Savcılığı tarafından geliştirilen “AI Savcı” sistemidir. Bu sistem, dünyada yapay zeka teknolojisinin ceza adaleti sistemine entegrasyonunun en ileri örneğini oluşturmaktadır.

Sistem 206’nın Teknik Özellikleri:

Performans metrikleri:

%97’nin üzerinde doğruluk oranı ile suç duyurusunda bulunabiliyor
17,000’den fazla dava (2015-2020) ile eğitilmiş
1,000 özellik analiz ederek karar veriyor
Masaüstü bilgisayarda çalışabiliyor

Kapsamdaki suç türleri:

Kredi kartı dolandırıcılığı
Kumar işletmeciliği
Tehlikeli araç kullanımı
Kasten yaralama
Resmi görevlilerin işlerini engelleme
Hırsızlık
Dolandırıcılık
“Picking quarrels and provoking trouble” (politik muhalefeti bastırmak için kullanılan kapsamlı suç)

Gelecek planları:

Daha az yaygın suçları tanıma kabiliyeti
Tek şüpheliye karşı multiple suçlama yapabilme
Ulusal düzeyde yaygınlaştırma

Endişeler ve Eleştiriler

Anonim savcı yorumu: “97% doğruluk oldukça yüksek, ancak her zaman hata yapma ihtimali olacak. Hata olduğunda kim sorumluluk alacak? Savcı mı, makine mi, yoksa algoritma tasarımcısı mı?”

Bu sistem, yapay zeka teknolojisinin ceza adaleti sisteminde nasıl kullanılabileceğinin en ileri örneğini oluşturmakla birlikte, insan hakları açısından ciddi endişeler yaratmaktadır.

Yapay Zeka ve Hukuki Sorumluluk: Küresel Perspektif

Temel Hukuki Sorumluluk Yaklaşımları

Yapay zeka sistemlerinin hukuki sorumluluğu konusunda dünya genelinde farklı yaklaşımlar geliştirilmektedir:

1. Geliştirici Sorumluluğu (Ürün Sorumluluğu Yaklaşımı)

YZ sistemini tasarlayan ve geliştiren kişi/kurumlar sorumlu
Potansiyel zararlı çıktıları öngörememe durumunda sorumluluk
Gerekli güvenlik önlemlerini almama
Sistemde hata (bug) bulunması

2. Kullanıcı Sorumluluğu (Operatör Sorumluluğu)

YZ sistemini aktif kullanan kişi/kurumlar sorumlu
Sistemin kötüye kullanılması
Yasa dışı amaçlarla kullanılması
Kullanıcı tarafından yanlış yönlendirilmesi

3. Platform Sağlayıcı Sorumluluğu (Aracı Sorumluluğu)

YZ sisteminin barındırıldığı platformlar sorumlu
İçerik denetimi ve moderasyon eksiklikleri
Türkiye’deki Grok soruşturması bu kategoriye örnek

4. Yapay Zeka Hukuki Kişiliği (Elektronik Kişilik)

En radikal yaklaşım
İleri düzey YZ sistemlerine sınırlı hukuki kişilik tanınması
Kendi başına mal varlığına sahip olabilme
Sözleşme yapabilme veya dava açıp açılabilme
Henüz geniş kabul görmemiş

Dünyadan Benzer Hukuki Süreçler

Telif Hakkı İhlalleri ve Fikri Mülkiyet Davaları

Hindistan ANI vs. OpenAI davası:

Gelişmekte olan ülkelerdeki ilk kapsamlı AI telif davası (2024)
Delhi Yüksek Mahkemesi’nde devam ediyor
NDTV, Network18, Indian Express gibi büyük medya şirketleri katıldı
4 temel hukuki soru mahkeme tarafından belirlendi
Mart 2025’te kritik duruşmalar planlanıyor

Türkiye Grok soruşturması:

İlk doğrudan ceza soruşturması (2025 Temmuz)
Hakaret suçu kapsamında değerlendiriliyor
İlk AI erişim engeli kararı

Yanlış Bilgi ve İtibar Zedeleme Davaları

Avukat cezaları:

Mike Lindell’in avukatları AI üretimi sahte mahkeme dosyası kullandıkları için para cezasına çarptırıldı
İngiltere’de avukatlar 18 adet var olmayan dava örneği sundukları için uyarıldı

Ayrımcılık ve Algoritmik Önyargı Davaları

COMPAS sistemi (ABD):

ProPublica araştırması: Siyah sanıkları beyaz sanıklara göre neredeyse iki kat daha fazla gelecekte suç işleyecek olarak etiketledi
Sadece %20’si şiddet suçu işledi (öngörülen)
%61’i herhangi bir suç işledi (öngörülen)

Uluslararası Hukuki Çerçeveler ve Düzenlemeler

Avrupa Birliği AI Act

2024 yılında yürürlüğe giren AB AI Act, dünyada yapay zeka alanındaki en kapsamlı yasal çerçeve olma özelliğini taşımaktadır:

Ana özellikler:

Risk bazlı yaklaşım: AI sistemleri risk seviyelerine göre kategorize ediliyor
Yasaklanan AI uygulamaları: Sosyal skor sistemi, subliminal teknikler, duygusal manipülasyon
Yüksek riskli AI sistemleri: Sağlık, eğitim, istihdam, ceza adaleti alanlarında sıkı düzenlemeler

Ceza yaptırımları:

Maksimum 35 milyon Euro veya küresel cirontun %7’si
15 milyon Euro veya küresel cirontun %3’ü (belirli ihlaller için)

Deepfake düzenlemeleri:

AI üretimi içeriklerin zorunlu etiketlenmesi
Şeffaflık yükümlülükleri
Ceza soruşturmalarında kullanım için istisna

Amerika Birleşik Devletleri

Fragmente yapı:

Federal düzeyde kapsamlı AI yasası yok
Eyalet bazında farklı yaklaşımlar
FTC mevcut yetkilerini genişletiyor

Bekleyen tasarılar:

NO FAKES Act: Ses taklidi yasağı
DEFIANCE Act: Rızasız deepfake yasağı
Justice in Forensic Algorithms Act: Ceza adaletinde AI kullanımı

Eyalet düzenlemeleri:

California: Politik deepfake’ler yasak
Texas: Zararlı kullanımlar yasak
Illinois ve diğerleri benzer düzenlemeler

Çin

Katı kontrol yaklaşımı:

Generative AI Interim Measures (2023):

İçerik moderasyonu zorunlulukları
Eğitim verisi gereksinimleri
AI üretimi içeriklerin (AIGC) etiketlenmesi
Veri koruma protokolleri

Deep Synthesis Provisions:

Deepfake kontrolü
2023’ten itibaren AI üretimi içeriklerin zorunlu etiketlenmesi

Ceza hukuku uygulamaları:

2023 Eylül: Siber şiddet ve nefret söylemi için “deep synthesis” kullanımı suç kapsamına alındı
2024 Aralık: İnternet trollerinin AI araçları kullanması için 10 tipik ceza davası açıklandı

Hukuki Zorluklar ve Gelecek Perspektifleri

Temel Zorluklar

1. Teknolojik Hız vs. Hukuki Süreç

Yapay zeka teknolojisi hukuktan daha hızla gelişiyor
Düzenlemeler teknolojik gelişmelerin gerisinde kalıyor
“Pacing problem” olarak bilinen fenomen

2. Yetki Alanı Sorunları

AI suçları genellikle uluslararası nitelik taşıyor
Farklı ülkelerde sunucular, geliştiriciler, kullanıcılar
Koordinasyonlu soruşturma zorluğu

3. Delil Toplama ve Doğrulama

AI delillerinin otantikliği zor tespit ediliyor
“Black box” problemi: AI’nin nasıl karar verdiği belirsiz
Forensik analiz zorlukları

4. Sorumluluk Belirsizliği

AI sistemlerinin ceza sorumluluğu belirsiz
“Kast” ve “ihmal” gibi geleneksel ceza hukuku unsurları problematik
Çoklu aktör sorumluluğu karmaşıklığı

Gelecek Eğilimleri ve Çözüm Önerileri

Artan Ceza Soruşturmaları

2025 ve sonrası için beklentiler:

AI ile ilgili ceza davalarının exponential artışı
Deepfake suçlarının ana akım haline gelmesi
Specialized AI courts tartışmaları

Uluslararası İşbirliği

Gerekli adımlar:

Cybercrime konvansiyonu güncellenmesi
AI-specific uluslararası anlaşmalar
Ortak standartlar ve mutual legal assistance

Teknolojik Savunma

Gelişen çözümler:

AI vs. AI: Saldırıya karşı savunma sistemleri
Blockchain tabanlı doğrulama
Digital watermarking ve provenance tracking

Uzmanlaşmış Mahkemeler

Tartışılan modeller:

Specialized AI courts kurulması
Expert witness sistemi güçlendirmesi
Technical advisors mahkemeye dahil edilmesi

Türkiye’nin Öncü Konumu ve Küresel Etkileri

Türkiye’nin Stratejik Yaklaşımı

Türkiye’deki Grok soruşturması, dünya genelinde AI düzenlemelerinin nasıl evolve olacağı konusunda önemli ipuçları vermektedir:

Öncü özellikler:

İlk doğrudan AI ceza soruşturması örneklerinden biri
Hızlı tepki: Sorun tespit edildiğinde 24 saat içinde işlem
Çok boyutlu yaklaşım: Hem erişim engeli hem ceza soruşturması

Uluslararası etkileri:

Precedent oluşturma potansiyeli
Diğer ülkeler için model olabilir
Platform şirketleri için uyarı niteliği

Eleştiriler ve Tartışmalar

Pozitif değerlendirmeler:

Hızlı ve etkili müdahale
Ulusal değerlerin korunması
Technological sovereignty gösterisi

Eleştiriler:

İfade özgürlüğü endişeleri
Innovation üzerindeki potansiyel olumsuz etki
Arbitrariness riski

Sonuç ve Geleceğe Yönelik Çıkarımlar

Türkiye’deki Grok yapay zeka soruşturması, yapay zeka teknolojilerinin hızla geliştiği ve hayatın her alanına nüfuz ettiği günümüzde, mevcut hukuki düzenlemelerin ne kadar geride kaldığını ve bu alandaki boşlukları net bir şekilde ortaya koymaktadır. YZ sistemlerinin ürettiği içeriklerin ve sergilediği davranışların hukuki sorumluluğu, küresel çapta hukuk otoritelerinin, hükümetlerin ve uluslararası kuruluşların üzerinde çalıştığı en acil ve karmaşık konulardan biridir.

Bu makale, 2025 yılı Temmuz ayı itibarıyla mevcut gelişmeler ışığında hazırlanmıştır. Yapay zeka hukuku hızla gelişen bir alan olduğu için, güncel gelişmelerin takip edilmesi önerilmektedir.