Yapay Zekâ Destekli Dilekçeler: Hukuki Geçerlilik ve Mesleki Sorumluluk

—

yazar:

Av.Kıvanç Kılıçcıoğlu
kategori:

Giriş

ChatGPT ve benzeri yapay zekâ (YZ) araçlarının hukuk alanında kullanımı son dönemde dünya genelinde yaygınlaşmıştır. Özellikle avukatlar, dava dilekçesi, savunma ve sözleşme gibi belgeleri hazırlarken YZ desteğini verimlilik amacıyla deneyimlemektedir. Ancak YZ tarafından hazırlanan dilekçelerin hukuki geçerliliği ve avukatların bu süreçteki mesleki sorumluluğu konusunda çeşitli soru işaretleri doğmuştur. Bu makalede, Türkiye’de YZ ile hazırlanan dilekçelerin yasal statüsü, avukatın mesleki yükümlülükleri, etik ilkeler ve disiplin boyutu ele alınacak; ayrıca ABD, Avrupa, Avustralya ve Kanada’dan örnek uygulamalar incelenecektir. Somut vakalar ışığında, YZ destekli dilekçelerin fırsatları ve riskleri değerlendirilecek ve son bölümde öneriler sunulacaktır.

1. Türkiye’de YZ ile Hazırlanan Dilekçelerin Yasal Statüsü ve Kabul Edilebilirliği

Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) veya Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK)’da, dilekçelerin bizzat avukat tarafından mı yoksa bir yazılım yardımıyla mı hazırlandığına dair açık bir hüküm bulunmamaktadır. Esas olan, dilekçenin kanunda öngörülen şekil şartlarına uygun olması ve bir avukat tarafından imzalanarak mahkemeye sunulmasıdır. Nitekim Avukatlık Kanunu (AvK)’na göre dava dilekçesi hazırlama ve dava takibi yalnızca baroya kayıtlı avukatların tekelindedir . Avukat olmayanların başkası adına hukuki belge düzenlemesi yasaktır (AvK m.63). Bu çerçevede, bir avukatın YZ aracılığıyla taslak metin elde edip bunu gözden geçirerek kendi dilekçesi haline getirmesi, hukuken dilekçenin avukat tarafından hazırlanmış sayılmasını engellemez.

Yargılama usulü bakımından, YZ kullanımı dilekçenin mahkemece kabul edilmesine tek başına engel değildir. Mahkeme, dilekçeyi içeriğine göre değerlendirecektir. Şeklen HMK’ya uygun düzenlenmiş ve usulüne uygun imzalanmış bir dilekçe, YZ tarafından oluşturulmuş olsa bile işleme alınır. Ancak burada kritik nokta dilekçenin doğruluk ve dürüstlük ilkelerine uygun hazırlanmış olmasıdır. HMK’da dürüst davranma yükümü ve kötüye kullanma yasağı bulunmaktadır. YZ araçlarının ürettiği metinlerde gerçek dışı bilgi veya uydurma içtihatlar yer alması halinde, hakim bu kısımları ciddiye almayabileceği gibi, duruma göre ilgili avukat hakkında işlem yapılması için baroya bildirimde bulunabilir. Nitekim Türk hukukunda, duruşma düzenini korumaya yönelik HMK/CMK hükümleri saklı olsa da, avukatlar hakkında hakim tarafından disiplin para cezası veya disiplin hapsi verilmesi mümkün değildir . Bu tip durumlarda hakim, ancak durumu baroya ileterek disiplin sürecini başlatabilir.

Türkiye Barolar Birliği (TBB) ve yerel barolar da YZ destekli hukuki çalışmalar konusunu gündemlerine almıştır. Henüz bağlayıcı düzenlemeler olmasa da çeşitli rehber ve raporlar yayımlanmaktadır. Örneğin, Ankara Barosu tarafından hazırlanan “Avukatlıkta Yapay Zeka Araçlarının Kullanımı Rehberi”nde, avukatın YZ kullanımında müvekkilini bilgilendirmesi, gizlilik risklerini yönetmesi ve YZ çıktılarının doğruluğunu titizlikle denetlemesi gerektiği vurgulanmaktadır . İstanbul Barosu da Avrupa Barolar Federasyonu (FBE) tarafından hazırlanan “ChatGPT Çağında Avrupalı Avukatlar” raporunu Türkçeye kazandırarak meslektaşlarına duyurmuştur. Bu tür belgeler, YZ araçlarının avukatlık hizmetlerinde dönüşüm yaratma potansiyelini kabul etmekle birlikte, mevcut hukuki çerçeve içinde sorumlu kullanım çağrısı yapmaktadır.

Özetle, Türkiye’de bir avukatın YZ ile dilekçe hazırlaması yasaklanmış olmayıp, dilekçenin hukuken geçerli sayılması avukatın imzası ve sorumluluğu ile mümkündür. Ancak bu serbesti, avukatların YZ kullanımından doğan sonuçları üstlenmesi gereğini ortadan kaldırmaz. Aşağıda bu mesleki sorumluluk boyutu ayrıntılı ele alınacaktır.

2. Avukatın Mesleki Sorumluluğu ve Yükümlülükleri

Avukatlar, üstlendikleri işi bizzat yapmasalar dahi sonuçlarından sorumludur. Avukatlık Kanunu m.34, avukatların görevlerini “bu görevin kutsallığına yakışır bir şekilde özen, doğruluk ve onur içinde” yerine getirmelerini ve avukatlık unvanının gerektirdiği güvene uygun davranmalarını emreder . Bu hüküm, avukatın kullandığı araç ne olursa olsun (insan yardımcısı, yazılım, YZ vb.), ortaya çıkan hukuki işin kalitesinden ve doğruluğundan sorumlu olduğunu ortaya koymaktadır. Nitekim TBB Meslek Kuralları m.3 ve m.4 de avukatın mesleki faaliyetini kamuoyu nezdinde güven yaratacak şekilde, tam bir sadakat ve dürüstlükle yürütmesini ve mesleğin itibarını zedeleyecek tutumdan kaçınmasını şart koşar .

Bu ilkeler ışığında, YZ destekli dilekçelerde avukatın denetim yükümlülüğü özellikle önem kazanır. YZ araçları hatalı veya uydurma içerik verebilir; avukatın bu çıktıları ham haliyle müvekkilinin davasında kullanması, gerekli özeni göstermemek anlamına gelecektir. Hukuk ve Bilişim Dergisi’nde yayınlanan bir değerlendirmede de belirtildiği gibi, YZ araçlarından aldığı cevabı teyit etmeden dosyaya sunan bir avukat Türk hukuku açısından disiplin cezasıyla karşılaşabilir. Böyle bir avukat hakkında HMK’daki usul disiplin hükümleri uygulanamasa bile, TCK m.257 kapsamında görevi kötüye kullanma suçu oluşabileceği ve avukat-müvekkil vekâlet sözleşmesinden doğan maddi-manevi tazminat taleplerine maruz kalabileceği ifade edilmiştir . Bu tespit, YZ kullanımının avukatın sorumluluğunu azaltmadığını, aksine gerekli özeni göstermeyen avukatın hem disiplin hem tazminat hem de cezai açıdan sonuçlarla karşılaşabileceğini göstermektedir.

Gerçekten de yakın geçmişte ABD’de yaşanan ünlü bir olay, avukatların YZ kullanımında sorumluluklarını ihmal etmelerinin sonuçlarına çarpıcı bir örnek olmuştur. New York’ta bir avukat, ChatGPT’den aldığı içtihatları doğrulamadan dilekçesine koymuş; bu içtihatların gerçekte var olmadığı ortaya çıkmıştır. Mahkeme, avukatın özensizliğini “mesleğe yakışmayan tutum” sayarak avukata 5.000 $ para cezası vermiş ve olay baro disiplinine de yansımıştır . Türk hukukunda hakimin böyle bir para cezası vermesi söz konusu olmasa da, benzeri bir durumda baro disiplin mekanizması devreye girecektir. Avukatlık Kanunu m.38, avukatın mesleki dayanışma ve düzen gereklerine aykırı bir iş görmeyi reddetmesini zorunlu tutar . Dolayısıyla, doğruluğundan emin olmadığı YZ çıktılarıyla iş yapmak, mesleki özen yükümlülüğü kadar bu düzen kuralıyla da ilgilidir.

Sonuç olarak, YZ’nin hata yapması halinde nihai sorumluluk avukata aittir. Avukat, YZ’yi ancak bir yardımcı araç olarak görmeli; kendi hukuki bilgi ve tecrübesini devre dışı bırakmamalıdır. “Mesleki hata” ölçütleri, YZ kullanımında da geçerli olacaktır. Bir avukatın YZ kaynaklı bir hatayı önleyememesi, mesleki faaliyetini yürütürken gösterdiği özenin yetersiz olduğu anlamına gelebilir ve bu da hem müvekkiline karşı sorumluluğunu (vekalet görevinin ihlali, vekalet sorumluluğu) doğurur, hem de baro nezdinde disciplin soruşturmasına konu olabilir.

3. Etik İlkeler ve Disiplin Uygulamaları

Avukatlık meslek etiği, YZ araçlarının kullanımına dair çerçeveyi de belirlemektedir. TBB Meslek Kuralları’na göre avukat, müvekkilinin sırrını mutlak surette korumalı (AvK m.36), mesleki faaliyetinde bağımsızlığını ve meslek onurunu zedeleyecek davranışlardan kaçınmalıdır. YZ kullanımı bu etik yükümlülüklerle çatışmamalıdır. Özellikle gizlilik (sır saklama) boyutu çok önemlidir. YZ araçları genellikle bulut tabanlı büyük dil modelleridir ve avukatın girdiği bilgileri depolayarak ileride başka çıktılar üretmek için kullanabilir . Ankara Barosu rehberinde de vurgulandığı üzere, avukatlar YZ araçlarına müvekkile ait kişisel veya gizli bilgileri girerken son derece temkinli olmalı; mümkünse isim, adres gibi kimlik belirleyici verileri anonipleştirmelidir . Aksi takdirde, farkında olmadan müvekkil sırrının ifşasına sebebiyet verebilirler ki bu, hem AvK m.36’yı ihlal eder hem de KVKK kapsamında kişisel veri ihlali sorumluluğu doğurabilir.

Bir diğer etik mesele, avukatın denetim ve gözetim yükümlülüğü kapsamında YZ’nin “yetkisiz hukuk müşaviri” gibi kullanılmamasıdır. Avukatlar stajyerlerini veya yardımcı personelini nasıl denetlemek zorundaysa, YZ araçlarının çıktılarını da o şekilde kontrol etmelidir. Aksi halde, YZ araçları üzerinden fiilen izinsiz hukuk danışmanlığı veya yetkisiz avukatlık faaliyetine zemin hazırlanabilir. Nitekim Hollanda Barosu, avukatların YZ kullanımında mevcut mesleki standartlara uyum sağlaması için tavsiyeler yayınlamış; bu tavsiyelerde gizlilik, denetim ve ehliyet (bilgi yeterliliği) unsurlarına dikkat çekilmiştir . Hollanda’da henüz bu konuda mahkeme kararı yoksa da Baro, avukatların kullandıkları YZ araçlarının çıktılarını bizzat gözden geçirmeleri ve hiçbir kararlarını tamamen YZ’ye bırakmamaları yönünde uyarmaktadır.

Disiplin uygulamaları bakımından, Türkiye’de henüz YZ kullanımından ötürü cezalandırılan bir avukat örneği kamuya yansımamıştır. Ancak benzer fiiller, disiplin kovuşturmasına uğrayabilecek türdendir. Örneğin, avukatın mahkemeye uydurma içerik sunması, TBB Meslek Kuralları m.4 kapsamındaki “meslek itibarını zedeleyici davranış” sayılabilir. Yine, meslek kurallarına göre avukat, zaman ve yeteneklerinin yetmediği işi almamalıdır (TBB Meslek K. m.38/2) . YZ kullanımı konusunda yeterli bilgi ve donanıma sahip olmadan sadece kolay olduğu düşüncesiyle bu araçlara güvenerek iş yapmak, bu kuralla çatışabilir. Avukatlık Kanunu m.55 de avukatların reklam yapmasını yasaklar . Bu bağlamda, YZ kullanımıyla hızlı ve ucuza dilekçe yazdırma vaadiyle haksız rekabet yaratacak şekilde reklam yapmak da disiplin soruşturmasını gerektirebilir.

Disiplin süreçlerine dair bir diğer boyut, uluslararası örneklerde görülmektedir. Özellikle ABD’de mahkemeler, YZ kullanımına ilişkin kurallar koymaya başlamıştır. Örneğin, Texas Kuzey Bölgesi’ndeki bir federal hakim, kendi mahkemesinde taraf avukatların sundukları dilekçelerin hiçbir bölümünün YZ tarafından hazırlanmadığına dair beyan sunmalarını zorunlu tutan bir genel emir yayımlamıştır . Bu emirde, yapay zekâ platformlarının “halüsinasyonlara ve önyargıya eğilimli” olduğu vurgulanmıştır. Türkiye’de de benzer şekilde hakimler, duruşmalarda avukatlara dilekçelerini kendilerinin hazırlayıp hazırlamadığını sorabilir veya dosyada şüpheli görülen kaynaklar için açıklama isteyebilir. Son tahlilde, avukatlar için en güvenli yol, etik prensiplere uygun davranmak ve YZ kullanımını mesleğin onuruna yakışır biçimde, müvekkilin haklarını riske atmadan yürütmektir. Aksi halde, disiplin yaptırımlarının yanı sıra mesleki itibar kaybı da kaçınılmaz olacaktır.

4. Karşılaştırmalı Hukukta Değerlendirmeler

ABD’de Yapay Zekâ ve Avukatlık

Amerika Birleşik Devletleri, YZ araçlarının hukuki uygulamalarının tartışıldığı ilk örneklerin yaşandığı ülkelerin başında gelir. Özellikle New York’ta görülen Mata v. Avianca olayı, YZ’nin hatalı çıktılarının sonuçlarını gösteren emsal bir vakadır. Bu davada, avukat Steven Schwartz, ChatGPT kullanarak hazırladığı dilekçede var olmayan mahkeme kararlarına atıf yapmıştır. Hakim P. Kevin Castel, sunulan emsal kararların “uydurma” olduğunu tespit etmiş; avukatlar Schwartz ve Peter LoDuca’ya 5.000’er dolar para cezası vermiş ve ilgili durumu müvekkillerine bildirmelerini emretmiştir . Hakim Castel kararında teknolojiye bütünüyle karşı olmadığını, “güvenilir bir YZ aracının yardım için kullanılmasında doğası gereği uygunsuz bir yan olmadığını” ancak avukatların “bir bekçi rolü üstlenerek” başvurularının doğruluğunu sağlamaları gerektiğini özellikle vurgulamıştır . Bu ifade, ABD’de genel yaklaşımın YZ kullanımını yasaklamak değil, avukatın mesleki özen yükümlülüğünü hatırlatmak olduğunu göstermektedir.

ABD’de bazı mahkemeler, Texas örneğinde olduğu gibi, YZ kullanımına ilişkin özel tedbirler almaktadır. Bir federal yargıç, az önce belirtildiği gibi, kendi mahkemesinde YZ ile belge hazırlanmasını fiilen yasaklayan (ya da en azından beyan zorunluluğuyla caydıran) bir uygulama başlatmıştır . Öte yandan, baro birlikleri düzeyinde de önemli adımlar vardır. New York City Bar Association 2024 yılında YZ kullanımıyla ilgili kapsamlı bir etik kılavuz yayımlamıştır. New York kılavuzu, avukatların gizlilik, ehliyet, doğruluk, müvekkille iletişim ve ücretlendirme konularında YZ kullanırken dikkatli olmalarını öğütlemektedir. Özellikle, avukatın profesyonel muhakemesini YZ’ye devredemeyeceği, YZ çıktılarının mutlaka doğrulanması ve gerektiğinde düzeltilmesi gerektiği vurgulanır . Ayrıca müvekkile, eğer hukuki işinin önemli bir kısmı YZ araçlarıyla yürütülecekse bu konuda şeffaf davranılması ve onayının alınması önerilir . California Bar da 2023 sonunda benzer içerikte “Generative AI Practical Guidance” dokümanı yayınlamış ve New York kılavuzuna ilham vermiştir . Bu kılavuzlar, teknolojik gelişmeleri kısıtlayıcı yeni kurallar getirmek yerine, var olan meslek kurallarını YZ bağlamında yorumlayarak “koruyucu çerçeveler” (guardrails) çizme yaklaşımındadır .

ABD’de ayrıca etik kuralların ihlali boyutunda, Barolar Birliği (ABA) ve bazı eyalet baroları YZ hakkında görüşler bildirmiştir. ABA 2023 yılında yayımladığı Formal Op. 498’de (2023) ve 2024’de Formal Op. 512’de, avukatların YZ kullanırken teknolojik ehliyet (technological competence) kuralına tabi olduğunu, yani teknoloji hakkında makul bir bilgi ve hazırlığa sahip olmaları gerektiğini belirtmiştir. Örneğin, Florida Barosu 2023’de yayımladığı görüşte, avukatların ChatGPT gibi araçları kullanabileceğini ancak bunların halüsinasyon eğilimi nedeniyle %100 güvenilir olmadığını, bu yüzden avukatın her zaman son kontrolleri yapması gerektiğini ifade etmiştir . Bu genel tablo, ABD’de meslek kuruluşlarının YZ’ye tamamen karşı durmadığını, fakat YZ’yi kullanan avukatın sorumluluğunu netleştirmeye çalıştığını göstermektedir.

Avrupa’da (Fransa, Almanya, Hollanda) Uygulamalar

Avrupa ülkelerinde de YZ ve avukatlık konusu gündemdedir, ancak yaklaşımlar ülkelere göre farklılık gösterebilir. Fransa özelinde, 2024 yılında Conseil National des Barreaux (CNB) bünyesinde bir “Yapay Zekâ Çalışma Grubu” kurulmuş ve avukatların YZ araçlarını etik kurallara riayet ederek kullanabilmeleri için bir kılavuz hazırlanacağı duyurulmuştur . CNB, özellikle avukatların mesleki sır (secret professionnel) ilkesine dikkat etmeleri gerektiğini, YZ kullanımında şeffaflık, tarafsızlık ve temel haklara saygı gibi prensiplerin gözetilmesi gerektiğini vurgulamıştır. Fransa’da 2019 yılında yürürlüğe giren bir düzenlemeyle, yargıçların isimlerinin yer aldığı kararlar üzerinden istatistikî analiz yaparak öngörüde bulunmaya yönelik YZ uygulamaları (jurimétrie) yasaklanmıştı. Bu yasak, YZ’nin yargı alanında kullanımına dair temkinli yaklaşımın bir örneğidir. Ancak avukatlar yönünden böyle katı bir yasaklama bulunmamaktadır; aksine Fransız Barosu, YZ’nin verimlilik artırıcı potansiyelini kabul etmekte ancak dikkatli ve bilinçli kullanım konusunda avukatları eğitmeyi hedeflemektedir.

Almanya cephesinde, avukatların YZ kullanımına dair belirgin bir düzenleme olmamakla birlikte, Alman Federal Barosu (BRAK) ve yerel barolar bu konuyu tartışmaktadır. Almanya’da da avukatlar için geçerli meslek kuralları (Rechtsanwaltordnung ve Berufsordnung) avukatın bağımsızlığı, sır saklama yükümlülüğü, özen borcu gibi konuları düzenler. Bu genel yükümlülükler, YZ kullanımında da geçerli kabul edilmektedir. Örneğin, bir Alman avukatın müvekkil verilerini OpenAI gibi ABD merkezli bir YZ servisine yüklemesi, GDPR ve Alman veri koruma kanunları bağlamında sorunlu olabilir; bu nedenle Alman avukatların, kullandıkları yazılımların veri güvenliğinden emin olması gerekir. Şu ana kadar Almanya’da mahkemeye YZ ile hazırlanmış sahte içerik sunan bir avukat vakası basına yansımamıştır. Bununla birlikte, Alman hukuk piyasasında LegalTech uygulamaları yaygındır ve bazı şirketler basit hukuki belgelerin otomasyonu için YZ kullanmaktadır. Alman Barosu, bu tür uygulamaların Yetkisiz hukuk işi (unerlaubte Rechtsdienstleistung) oluşturup oluşturmadığı konusunda titizdir. Bir YZ’nin bağımsız olarak vatandaşa hukuki tavsiye vermesi Alman hukukuna göre ruhsatsız hukuk hizmeti sayılabilecektir. Dolayısıyla, avukat denetimi olmaksızın YZ’nin hukuki belge hazırlaması Almanya’da da sorunlu görülür. Genel olarak, Almanya’da yaklaşım “YZ araçları avukata yardımcı olabilir ama avukatın yerini alamaz” şeklinde özetlenebilir.

Hollanda’da ise avukatlık mesleğinde YZ kullanımı konusunda belirgin bir yasal düzenleme yoktur. 2023 yılında Hollanda Barosu (Nederlandse Orde van Advocaten), üyesi avukatlara yönelik YZ tavsiyeleri hazırlamaya başlamıştır. Bu tavsiyelerde avukatların meslek kurallarına uygun şekilde YZ’den yararlanabileceği ancak üç temel etik hususa dikkat etmeleri gerektiği belirtilir: gizlilik, gözetim ve liyakat (kompetans) . Hollanda Barosu, avukatların kullandıkları YZ araçlarının çıktılarını her zaman kontrol etmelerini, müvekkil bilgilerinin mahremiyetini korumalarını ve YZ’nin sınırlamalarını bilmelerini şart koşar. Hollanda’da mahkemeler de YZ konusunda adım atmaya başlamıştır; örneğin Hollanda Yüksek Mahkemesi bazı kararlarında algoritmik karar destek sistemlerinin adil yargılanma hakkına etkisine değinmiştir. Fakat spesifik olarak YZ ile dilekçe yazımına dair bir içtihat henüz bulunmamaktadır. Avrupa genelinde bakıldığında, Avrupa Birliği düzeyinde de hareketlilik vardır: 2024’te kabul sürecinde ilerleyen AB Yapay Zekâ Tüzüğü (AI Act), hukuk alanında yüksek riskli YZ uygulamalarına standartlar getirebilir. Ayrıca Avrupa Konseyi de “Yapay Zekâ ve İnsan Hakları” çerçevesinde ilkeler belirlemektedir. Bu gelişmeler, orta vadede avukatların YZ kullanımında uyacakları normları daha da somutlaştıracaktır.

Avustralya ve Kanada’daki Örnek Uygulamalar

Avustralya, YZ’nin avukatlarca hatalı kullanımına dair somut disiplin vakalarının görüldüğü bir diğer ülkedir. 2024 yılında Avustralya’da bir göçmenlik davasında, bir avukatın ChatGPT ile hazırladığı temyiz dilekçesinde gerçekte var olmayan mahkeme kararlarına atıf yaptığı ortaya çıkmıştır. Federal Aile Mahkemesi yargıcı Rania Skeros, söz konusu avukatı duruşmaya çağırarak savunmasını almış ve olayı New South Wales Hukuki Hizmetler Komiserliği’ne (OLSC) bildirmiştir . İlgili avukat, kısıtlı zamanda ve sağlık sorunları yaşadığı için YZ’ye başvurduğunu, ancak sonuçları teyit etmeden kullandığını itiraf etmiştir. Mahkeme, hatalı alıntılar nedeniyle çok vakit kaybedildiğini, avukatın temel bir özen yükümünü ihlal ettiğini belirterek konunun disiplin mercilerince incelenmesini istemiştir . Bu olay Avustralya’da büyük yankı uyandırmış ve hemen ardından Victoria Eyaleti’nde benzer bir vakada bir avukat daha YZ kullanımı nedeniyle şikâyet edilmiştir .

Avustralya yargı sistemi, bu gelişmelere hızlı reaksiyon göstermiştir. New South Wales Yüksek Mahkemesi, 2025 başında yürürlüğe girmek üzere bir uygulama talimatı (practice note) yayımlayarak, avukatların generative AI kullanımına bazı sınırlar getirmiştir. Bu talimata göre, avukatlar yeminli beyan, tanık ifadesi, karakter referansı gibi kanıtlara ilişkin belgeleri YZ ile hazırlayamazlar; mahkemeye sunulan hiçbir belgenin YZ tarafından hazırlanan kısmı olmamalıdır . Bu kural, özellikle delil değeri taşıyan belgelerde YZ kaynaklı uydurma riskini önlemeyi amaçlamaktadır. Ayrıca mahkeme, avukatların dava dilekçeleri ve beyanlarında eğer herhangi bir YZ yardımı aldıysa, bunu bildirmeleri gerekebileceğini belirtmiştir. Avustralya Barolar Birliği de üyelerine uyarılarda bulunarak, teknolojinin getirdiği yeniliklere ayak uydururken mesleki standartlardan taviz verilmemesini istemiştir. Bu çerçevede, bir avukatın YZ kullanımı nedeniyle disiplin soruşturmasına uğraması, meslek etiğine aykırı kullanımın sonuçlarını göstermesi bakımından önemlidir.

Kanada, YZ konusunda proaktif davranan ülkelerden biridir. Özellikle Kanada’daki eyalet baroları ve mahkemeler, YZ araçlarının kullanımına ilişkin rehber ilkeleri hızla yayınlamıştır. Mart 2025 itibariyle Kanada genelinde 11 mahkeme, 9 hukuk topluluğu (baro), 2 mesleki sorumluluk sigortacısı, 1 eyalet hükümeti, Kanada Yargı Konseyi ve Kanada Barolar Birliği, YZ kullanımıyla ilgili kılavuz dokümanlar yayımlamıştır . Bu dokümanların tamamı ortak bir noktayı vurgular: Avukat, yaptığı işin doğruluğundan tamamen sorumludur ve YZ araçlarını son derece dikkatli kullanmalıdır; hiçbir baro YZ’yi bütünüyle yasaklamamakla birlikte, kullanımının sınırları iyi anlaşılmalıdır . Örneğin, Manitoba Eyaleti Barosu 2023 Mayıs ayında avukatlara “Generative AI nedir, kullanımına ilişkin etik hususlar nelerdir?” başlıklı bir duyuru yapmış; bu duyuruda “ne kadar güçlü olursa olsun, bir aracın çıktıları mutlaka insan tarafından doğrulanmalıdır” diyerek avukatları uyarmıştır . Manitoba Barosu devamında, 2024’te YZ’nin avukatlık pratiğinde kullanımı hakkında detaylı bir kılavuz yayımlamış; bu kılavuzda YZ kullanımının meslek kurallarının hangi maddeleriyle ilişkili olduğu tek tek ele alınmıştır . İlginç bir nokta, bu kılavuzda ücretlendirme konusunda da etik bir değerlendirme yapılmış olmasıdır: YZ kullanımı sayesinde zamandan tasarruf edilirse, avukatın müşteriye yine geleneksel yöntemle harcanacakmış gibi şişkin bir zaman ücreti yansıtması uygun görülmemiştir. Avukatın YZ ile işini hızlandırması durumunda, sadece YZ’yi kullanmak için harcanan süre (ör. prompt yazma, çıktı kontrolü) kadar ücret talep etmesi, fakat YZ sayesinde kazanılan hızdan haksız bir gelir elde etmemesi önerilmiştir .

Kanada’da mahkemeler de YZ kullanımını şeffaf hale getiren uygulamalar başlatmıştır. Özellikle Manitoba Eyalet Yüksek Mahkemesi, Haziran 2023’te tek paragraflık bir Genelge yayımlayarak mahkemeye sunulan belgelerde yapay zekâ kullanımının beyan edilmesini zorunlu kılmıştır. Bu genelge uyarınca, mahkemeye sunulan dilekçe, özet veya herhangi bir evrak YZ yardımıyla hazırlanmışsa, avukatın bu durumu ve YZ’nin nasıl kullanıldığını belirtmesi gerekmektedir . Böylece mahkeme, önüne gelen metindeki olası hataların kaynağını bilecek ve gerekli gördüğünde avukattan ek açıklama talep edebilecektir. Ontario ve Britanya Kolumbiyası gibi diğer eyaletlerde de benzer tartışmalar sürmekte; barolar, avukatların teknolojik yeterlilik kuralı (duty of tech competence) gereği YZ konusunda bilgi sahibi olmalarını meslek kuralı haline getirmeyi düşünmektedir.

Yukarıdaki karşılaştırmalı örnekler, genel bir eğilimi ortaya koymaktadır: Dünyanın hiçbir yerinde avukatların YZ araçlarını kullanması mutlak olarak yasaklanmış değildir. Ancak hemen her yargı çevresi, avukatların özen, dürüstlük, gizlilik ve sadakat gibi kadim meslek ilkelerini YZ kullanımında da aynen uygulamalarını şart koşmaktadır. YZ’nin hata yapabildiği, uydurma bilgiler verebildiği kabul edilmekte; avukatlardan bu riskleri yönetecek bilgi ve hazırlığa sahip olmaları beklenmektedir. Birçok ülkenin barosu, YZ’yi tamamen dışlamaktan ziyade, eğitim ve rehberlik yoluyla akılcı kullanımını teşvik etmektedir.

5. Örnek Vakalar ve Yaşanmış Olaylar

YZ destekli dilekçelere ilişkin en dikkat çekici vakalar, genellikle hatalı veya hayali bilgilerin kullanıldığı olaylardır. Bu bölümde, dünya ve Türkiye’den bilinen örnekler ele alınmaktadır:

  • ABD – Hayali İçtihat Vakası (Mata v. Avianca): Yukarıda da değinildiği gibi, New York’ta görülen bu davada avukatlar ChatGPT’nin uydurduğu içtihatlara dayanarak dilekçe sunmuşlardır. Ortaya çıkan içtihatların hiçbirinin gerçek olmadığı anlaşılınca, hakim avukatları sert şekilde uyarmış ve yaptırıma tabi tutmuştur  . Bu vaka, tüm dünyada hukuk camiasında geniş yankı uyandırmış; “ChatGPT ile dilekçe yazan avukat” haberleri manşetlere çıkmıştır. Sonuç olarak ilgili avukatlar hem maddi yaptırıma hem de itibar kaybına uğramış; bu da diğer avukatlar için caydırıcı bir ders olmuştur.
  • Avustralya – Göçmenlik Davasında YZ Kullanımı: 2024’te Avustralya’da bir avukat, müvekkilinin göçmenlik temyiz başvurusu için ChatGPT’den yararlanmış; ancak ChatGPT’nin sunduğu uydurma karar özetlerini kontrol etmeden dosyaya koymuştur. Mahkeme, bu sahte alıntıları fark ederek avukatı duruşmada hesap vermeye çağırmış ve meseleyi disiplin kuruluna sevk etmiştir  . Olay basına “Avustralyalı avukat ChatGPT kullandı, cezayla karşılaştı” şeklinde yansımış ve meslek örgütleri avukatlara “dikkatli olun, aksi halde bu tür davranışları daha işin başındayken budamak gerekir” şeklinde açıklamalar yapmıştır  . Nitekim kısa süre sonra NSW Yüksek Mahkemesi’nin generative AI’e sınırlamalar getiren talimatı yürürlüğe girmiştir .
  • ABD – Google Bard Vakası (US v. Cohen): ABD’de YZ kaynaklı ilginç bir başka olay da 2024’te bir ceza davasında yaşanmıştır. Bir avukat, müvekkilinin kendisine verdiği Google Bard çıkışlı üç içtihadı mahkemeye sunmuş; ancak bu üç davanın da gerçekte olmadığı ortaya çıkmıştır  . Bu olay, ChatGPT dışındaki YZ modellerinin de benzer “halüsinasyon” sorunları olabileceğini gösterdiğinden dikkat çekicidir. Sonuç olarak, yargıç avukatı sert biçimde eleştirmiş ama avukat bunun müvekkilin hatasından kaynaklandığını savunmuştur. Yine de avukatın, müvekkilin getirdiği bilgileri dahi doğrulamadan kullanması mesleki özen eksikliği sayılmıştır.
  • Türkiye – Olası Vakalar: Türkiye’de şu ana dek YZ kullanımı nedeniyle resmi bir disiplin yaptırımı uygulandığı kamuya yansımamıştır. Ancak hukuk çevrelerinde, bazı avukatların deneme amacıyla ChatGPT’ye dilekçe yazdırdığı ve bunları fiilen kullanmayı düşündüğü konuşulmuştur. Hatta bazı meslektaşlar, karşı taraf avukatının sunduğu dilekçede var olmayan Yargıtay kararlarına atıf yapıldığını görüp, bunun bir YZ hatası olabileceğini fark ettiklerini belirtmişlerdir . Bu tür anekdotlar, YZ araçlarının Türk hukukunda da hatalı içtihat “üretebildiğini” göstermektedir. Nitekim bir hukuk teknoloji bloğunda yapılan deneyde, ChatGPT’nin Türk hukukuna dair sorularda kanun maddesi ve karar numarası uydurduğu gözlemlenmiştir . Barolar, bu tür sorunlar yaşanmadan avukatları bilinçlendirme gayretindedir. Özellikle genç avukatlara ve stajyerlere yönelik etkinliklerde, “ChatGPT’ye tamamen güvenmemeleri, hukuk eğitiminde öğrendikleri araştırma yöntemlerini terk etmemeleri” öğütlenmektedir.
  • Diğer Örnekler: YZ’nin hukuk alanında kullanımına ilişkin ilginç bir vaka da Kolombiya’da yaşanmıştır. Bir hakim, önündeki bir sağlık hukuku davasında karar verirken ChatGPT’ye danıştığını karar metninde açıklamıştır. Her ne kadar bu, avukatlar değil bir hakim tarafından YZ kullanımına örnek olsa da, YZ’nin hukuki akıl yürütmeye dahil edilmesinin yaratacağı tartışmaları göstermesi bakımından önemlidir. Kolombiyalı hakim, ChatGPT’nin cevabını tamamen benimsememekle birlikte bir yardımcı fikir olarak kullandığını belirtmiş; ancak bu durum yargı etiği açısından bir hayli eleştiri toplamıştır. Dolayısıyla yapay zekânın hukuk dünyasında sadece avukatlar için değil, hakim ve savcılar için de yeni etik sorular doğurduğu söylenebilir.

Yukarıdaki örnek olaylar, ortak bir temaya işaret etmektedir: Yapay zekâ araçları çok güçlü ve yararlı olmakla birlikte, kontrolsüz kullanımları ciddi hatalara ve mesleki ihlallere yol açabilmektedir. Hayali içtihatlar, yanlış bilgi ve önyargılar gibi riskler somut vakalarla sabittir. Bu nedenle, bu araçları kullanırken azami dikkat gösterilmeli; avukat her zaman “son filtreden geçiren” kişi olmalıdır.

6. Sonuç ve Öneriler

YZ destekli dilekçeler, avukatlar için zaman ve emek tasarrufu sağlayarak verimliliği artırma potansiyeli taşıyor. Doğru kullanıldığında, rutin belge hazırlama işlerini hızlandırabilir, geniş veritabanları arasında arama yaparak avukatın işini kolaylaştırabilir. Ancak bu faydalar, beraberinde gelen risklerle birlikte değerlendirilmelidir. Aşağıda, bu makalenin bulguları ışığında avukatlar ve meslek örgütleri için bazı sonuç ve öneriler sıralanmıştır:

  • Mesleki Özenin İhmal Edilmemesi: Avukatlar, YZ ne kadar gelişmiş olursa olsun, mesleğin merkezindeki insan yargısını devre dışı bırakmamalıdır. YZ bir asistan olabilir, ancak hukuki değerlendirmeyi yapan, stratejiyi belirleyen ve sorumluluğu taşıyan avukattır. Bu nedenle, ChatGPT veya benzeri bir araçtan gelen her bilgiyi, tıpkı stajyerinin hazırladığı bir taslağı kontrol eder gibi, özenle kontrol etmelidir. YZ’nin verdiği içtihat mutlaka asıl kaynağından teyit edilmeli, alıntılar kanun metinleriyle karşılaştırılmalıdır. Unutulmamalıdır ki, bir dilekçede sunulan yanlış bilgi veya uydurma kaynak, müvekkilin hakkını tehlikeye atmakta ve avukatın mesleki itibarına zarar vermektedir .
  • Gizliliğe ve Veri Korumasına Dikkat: Avukatlar, YZ araçlarını kullanırken müvekkillerinin gizli bilgilerini korumak zorundadır. Halka açık bir YZ modeline dava detaylarını veya kişisel verileri girerken, bu verilerin üçüncü tarafların eline geçebileceği veya model tarafından depolanabileceği akıldan çıkarılmamalıdır . Mümkünse, metin içinde isim, adres, T.C. kimlik numarası gibi veriler maskelemeli; yahut YZ’nin kurumsal, kapalı versiyonları kullanılmalıdır. Ayrıca, YZ araçlarının kullanım koşulları incelenmeli, verilerin nasıl işlendiği anlaşılmalıdır. Bu, KVKK ve GDPR gibi veri koruma mevzuatına uyum için de gereklidir. TBB ve barolar, avukatlar için bu konuda rehberlik sağlayarak hangi araçların nispeten güvenli olduğu hususunda tavsiyeler geliştirebilir.
  • Müvekkil İlişkilerinde Şeffaflık: Avukatın YZ kullanımı, müvekkille güven ilişkisini zedelememelidir. Eğer bir avukat, müvekkil dosyasında YZ’den kapsamlı şekilde faydalanacaksa (örneğin uzun bir sözleşmeyi YZ ile incelemek veya dilekçe taslağını YZ’ye yazdırmak gibi), bunu müvekkiline uygun bir dille açıklaması yararlı olabilir. Özellikle kurumsal müvekkiller, hassas bilgilerinin YZ platformlarına verilmesini istemeyebilir. New York Barosu rehberinde de belirtildiği üzere, her YZ kullanımı ayrı bir bilgilendirme gerektirmese de, alışılmadık ölçüde YZ’ye dayanan bir hizmet söz konusuysa avukatın bunu başlangıçta müvekkiliyle konuşması tavsiye edilir  . Bu yaklaşım, ileride doğabilecek anlaşmazlıkları da önleyecektir.
  • Eğitim ve Farkındalık Artırma: Barolar ve hukuk fakülteleri, teknoloji okuryazarlığı konusunda avukat ve stajyerlere yönelik programlar düzenlemelidir. Yapay zekânın nasıl çalıştığı, ne tür hatalar yapabileceği, hukuk alanındaki uygulama örnekleri gibi konular müfredata dahil edilmelidir. Örneğin, bir çalıştayda genç avukatlara ChatGPT’den çıkan bir hukuki metindeki hataları bulma egzersizi yaptırılabilir. Böylece avukatlar YZ’nin zayıf yanlarını pratiğe dökerek öğrenirler. TBB’nin ve bazı baroların bu yönde adımlar attığı, uluslararası raporları Türkçeye kazandırdığı görülmektedir. Bu çabaların artarak devamı, mesleğin geleceği açısından kritiktir.
  • İç Denetim Mekanizmaları: Büyük hukuk büroları, bünyelerinde YZ kullanım politikaları geliştirebilir. Örneğin, bir büro, avukatlarının YZ kullanırken uyması gereken kuralları içeren bir rehber hazırlayabilir. “YZ ile hazırlanan her metin kıdemli bir avukat tarafından ikinci gözle okunacaktır” gibi bir kural konulabilir. Ya da YZ’nin kullanılabileceği alanlar tanımlanabilir (örneğin iç araştırma ve ilk taslaklarda kullanım serbest, ancak dava dilekçesinin son hali YZ’ye yazdırılamaz gibi). Bu tür iç politika ve prosedürler, özellikle çok sayıda avukatın çalıştığı kurumlarda hata riskini azaltacaktır.
  • Yasal Düzenleme ve Rehber İlkeler: Orta ve uzun vadede, Türkiye’de de yargı ve baro otoritelerinin YZ kullanımına ilişkin resmi düzenleme veya kılavuzlar yayınlaması beklenebilir. Örneğin, HMK’ya veya Avukatlık Kanunu’na “avukatlar, hukuki işlemleri ifa ederken yapay zekâ araçlarını kullanabilir ancak bunun sonuçlarından aynen kendi fiili gibi sorumludur” benzeri açıklayıcı bir hüküm eklenmesi düşünülebilir. Ancak pek çok uzman, şu aşamada yeni bir kanuni düzenlemeden ziyade, esnek ve teknolojiye uyumlu etik rehber ilkelerin tercih edilmesi gerektiğini savunmaktadır  . Barolar Birliği, uluslararası iyi uygulama örneklerini de dikkate alarak tüm Türkiye’de geçerli bir “YZ Etiği Rehberi” hazırlayabilir. Bu rehber, avukatların dikkat edeceği noktaları somut örneklerle açıklayabilecektir.

Sonuç olarak, yapay zekâ ile hazırlanan dilekçeler konusu, teknolojinin hukuk pratiğine hızlı girişinin bir yansımasıdır. Avukatlar bu araçlardan tamamen uzak durmak zorunda değildir; bilakis, doğru şekilde kullanıldığında YZ araçları mesleği olumlu yönde dönüştürebilir. Ancak bunun için meslektaşların teknolojiyi ve risklerini iyi tanıması, mevcut hukuk düzeni ve etik ilkeler çerçevesinde hareket etmesi elzemdir. “YZ çağında avukatlık”, özünde insan yargısını yapay zekânın hız ve kapasitesiyle birleştirebilen avukatların başarılı olacağı bir dönem olacaktır. Mesleğin kolektif sorumluluğu, bu dönüşümü hem yargı sistemi hem de vatandaşlar için güvenli ve faydalı hale getirmektir. Avukatlar, her zaman olduğu gibi, yeni araçları kullanırken “önce zarar verme” prensibini akılda tutarak hareket etmeli; müvekkillerinin haklarını koruma görevini en ufak bir taviz vermeden ifa etmelidir. Bu hassas dengenin sağlanması halinde, yapay zekâ destekli dilekçeler hukuk dünyasında verimlilik ve erişilebilirlik açısından bir fırsata dönüşebilecektir.

Kaynaklar:

Türk Mevzuatı ve Kurumsal Belgeler

  1. Avukatlık Kanunu, m.34, m.36, m.38, m.55, m.63.
  2. Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK).
  3. Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK).
  4. Türk Ceza Kanunu (TCK) m.257 – Görevi kötüye kullanma.
  5. Kişisel Verileri Koruma Kanunu (KVKK).
  6. Türkiye Barolar Birliği Meslek Kuralları, m.3, m.4, m.38.
  7. Ankara Barosu, “Avukatlıkta Yapay Zeka Araçlarının Kullanımı Rehberi”, 2024.
  8. İstanbul Barosu, “ChatGPT Çağında Avrupalı Avukatlar” (FBE çevirisi), 2024.
  9. Hukuk ve Bilişim Dergisi, “Yapay Zeka Kullanımında Avukatın Sorumluluğu ve Disiplin Boyutu”, 2024.

ABD Kaynakları ve İçtihatları

10. Mata v. Avianca, 2023, ABD New York Güney Bölge Mahkemesi – Hayali içtihat vakası.

11. United States District Court, Northern District of Texas, General Order No. 2023-06 – Yapay zeka beyanı zorunluluğu.

12. New York City Bar Association, “Ethical Considerations for the Use of Generative AI by Lawyers”, 2024.

13. State Bar of California, “Generative AI Practical Guidance”, 2023.

14. American Bar Association (ABA), Formal Opinion 498 – Remote Practice, 2021.

15. American Bar Association (ABA), Formal Opinion 512 – Lawyers’ Use of Artificial Intelligence, 2024.

16. U.S. v. Cohen, 2024 – Google Bard içtihat vakası.

Avrupa Kaynakları

17. Conseil National des Barreaux (CNB), “Intelligence Artificielle et Avocat”, 2024.

18. Bundesrechtsanwaltskammer (BRAK), Meslek Kuralları ve Yapay Zeka Hakkında Görüşler, 2023.

19. Nederlandse Orde van Advocaten, “AI and Legal Practice: Guidance for Lawyers”, 2023.

20. Avrupa Birliği, Yapay Zeka Tüzüğü (AI Act) Taslağı, 2024.

21. Avrupa Konseyi, “Artificial Intelligence and Human Rights” İlkeleri, 2023.

Kanada Kaynakları

22. Law Society of Manitoba, “Guidance on Generative AI for Lawyers”, 2023.

23. Law Society of Manitoba, “AI and Legal Practice: Detailed Guidelines”, 2024.

24. Manitoba Court of King’s Bench, Practice Directive on AI Use Disclosure, 2023.

25. Canadian Bar Association, “AI in Legal Practice: National Guidance”, 2024.

Avustralya Kaynakları ve Vakalar

26. Federal Circuit and Family Court of Australia, Göçmenlik davası – ChatGPT kaynaklı hatalı içtihat olayı, 2024.

27. Office of Legal Services Commissioner (OLSC), Disiplin İncelemesi Kararı, 2024.

28. Supreme Court of New South Wales, Practice Note – Generative AI Kullanımına Sınırlamalar, 2025.

Basın ve Akademik Yayınlar

29. The Guardian, “Australian Lawyer Faces Discipline for Using ChatGPT in Court Filing”, 2024.

30. Reuters, “New York Lawyers Sanctioned for Fake ChatGPT Cases”, 2023.

31. BBC News, “AI in the Courtroom: Judge Orders Disclosure of ChatGPT Use”, 2024.

32. Above the Law, “AI Hallucinations and Legal Ethics”, 2024.

33. Stanford Law Review, “Technological Competence and Legal Practice”, 2023.

34. Harvard Journal of Law & Technology, “Generative AI and the Practice of Law”, 2024.